Uprawa współrzędna warzyw jest jedną z naturalnych metod ochrony roślin przed chorobami i szkodnikami. Polega na uprawie różnych, odpowiednio dobranych gatunków warzyw na jednym zagonie. Ochronny aspekt uprawy współrzędnej wynika z tego, że w większych skupiskach trudniej znaleźć pojedyncze rośliny. Szkodniki odnajdują roślinę żywicielską kierując się jej zapachem, a dokładniej – wyczuwając charakterystyczne substancje chemiczne, które ona wydziela. Mieszające się zapachy i barwy roślin warzywnych, przyprawowych i ozdobnych mylą szkodniki, kierujące się głównie węchem i wzrokiem, utrudniając im odnalezienie rośliny żywicielskiej,

Uprawa współrzędna to posadzenie dwóch, trzech lub więcej gatunków roślin obok siebie. W ten sposób można uprawiać nie tylko różne warzywa, ale zioła, rośliny ozdobne oraz truskawki i poziomki. Zwłaszcza zioła o silnym aromacie bardzo pozytywnie wpływają na wzrost innych roślin oraz obfitsze ich plonowanie. Uprawa współrzędna warzyw skupia się przede wszystkim na oddziaływaniu chemicznym (allelopatia), fizycznym (typ i tempo wzrostu, rodzaj systemu korzeniowego, okres wegetacji i termin dojrzałości zbiorczej) oraz zapotrzebowaniu warzyw na składniki pokarmowe.

Korzyści wynikające z uprawy współrzędnej to również:

• pojawienie się dodatkowych miejsc do rozwoju owadów pożytecznych zwalczających szkodniki, co ma związek z odzyskaniem równowagi biologicznej,
• przeciwdziałanie erozji oraz silnemu zbiciu gleby, a także ograniczenie wypłukiwania składników pokarmowych w głębsze warstwy gleby, gdzie są one niedostępne dla korzeni roślin,
• brak jednostronnego wyczerpania gleby, co ma często miejsce przy monokulturze, czyli uprawianiu tylko jednego gatunku na tym samym stanowisku przez dłuższy okres czasu,
• ograniczenie zjawiska zmęczenia gleby, związanego nie tylko z jej wyjałowieniem, ale także nagromadzeniem w podłożu dużej ilości szkodników, a także grzybów i bakterii wywołujących choroby roślin,
• ograniczenie lub całkowite zaprzestanie stosowania chemicznych środków ochrony roślin, a co za tym idzie, nie tylko dorodne i smaczne, ale i zdrowe warzywa z własnej działki!,
• dodatkowo posadzone rośliny są miejscem rozwoju pożytecznych owadów i stanowią dla nich kryjówkę,
• lepsze wykorzystanie powierzchni – zbiory mogą trwać przez cały sezon wegetacyjny, możliwość zbioru kilku plonów z tej samej powierzchni,
• poprawa jakości roślin i zwiększenie ich plonu, np. na smak rzodkiewki korzystnie wpływa sąsiedztwo pieprzycy/rzeżuchy,
• łączenie warzyw z ziołami i roślinami ozdobnymi stanowi piękny układ barw i pokrojów; kwiaty tych roślin wabią owady pożyteczne, w tym pszczoły i odstraszają owady szkodliwe,
• gleba od wiosny do jesieni jest ocieniona przez bujnie rozwijające się rośliny, nie wysycha znacząco i nie traci swej gruzełkowatej struktury.

 Zasady uprawy współrzędnej:

• nie można sadzić obok siebie roślin (warzyw) z tej samej grupy i rodziny – np. warzyw psiankowatych – pomidora i ziemniaka,
• najlepiej sadzić obok siebie warzywa o różnym zasięgu systemu korzeniowego – pobierające składniki pokarmowe z różnych warstw gleby,
• sadźmy rośliny motylkowate – ich korzenie wchodzą w symbiozę z bakteriami, dzięki temu zwiększają zawartość azotu w glebie,
• nie sadźmy obok siebie warzyw o wysokich wymaganiach pokarmowych i wodnych  – będą konkurować ze sobą!,
• sadźmy rośliny (warzywa) odstraszające szkodniki – np. aksamitka odstrasza mszyce, czosnek – odstrasza większość szkodników.

 Gatunkiem bardzo przydatnym do rozmaitych nasadzeń jest czosnek. Jego specyficzny aromat i zawarte w nim substancje chemiczne odstraszają dużą grupę szkodników np. mszyce i przędziorki.

Aksamitki, nagietki i nasturcje to rośliny ozdobne, które dla szkodników są jak pułapki. Aksamitki i nagietki dla nicieni, które przedostają się do korzeni roślin, gdzie nie znajdują warunków do dalszego rozwoju i giną. Nasturcje to rodzaj pułapki dla mszyc, które zwabione zapachem siadają na nich i nie atakują innych roślin. Warto je siać przy różach, fasoli tycznej, pomidorach, ziemniakach i brokułach.

Również rośliny występujące dziko w przyrodzie można sadzić na brzegach zagonów lub wysadzać jako rośliny obwódkowe wśród warzyw, ponieważ korzystnie wpływają na ich rozwój i przyciągają liczne gatunki owadów pożytecznych. Do takich gatunków należy krwawnik pospolity.

Niektóre z roślin, jak bylica piołun, bywają dość kontrowersyjne, gdyż z jednej strony pomagają uprawom niszcząc szkodniki, np. chroni porzeczki przed rdzą wejmutkowo-porzeczkową, a z drugiej strony uniemożliwia wzrost i rozwój siewek wielu różnych gatunków.

 We współrzędnej uprawie warzyw dobre sąsiedztwo stanowią:

• wczesna marchew – cebula
• późna marchew – por
• seler – por
• marchew – sałata – szczypiorek
• pomidor – pietruszka
• pomidor – seler
• sałata – rzodkiewki – kalarepa – seler
• kapusta – fasola karłowa
• ogórki – koper
• kapusta – burak – seler
• dynia – fasola
• burak ćwikłowy – gorczyca biała
• groch – gorczyca biała
• kapusta – rozmaryn i szałwia,
• marchew – rozmaryn i szałwia
• kapusta pekińska – tytoń i pomidor
• ogórki – bazylia
• pomidor – bazylia
• cząber ogrodowy – buraki, fasola
• kapusta – hyzop lekarski

Z prawidłowo dobranych warzyw można stworzyć rabatę warzywną z następującymi gatunkami:

• cebula, marchew, por, sałata, majeranek
• pietruszka, seler, burak
• kapusta, fasola karłowa, seler, szałwia
• pomidor, pietruszka, sałata, czosnek
• marchew, sałata, szczypiorek
• fasola, ogórek, rzodkiewka
• burak, kapusta, fasola karłowa
• marchew, rzodkiewka, por
• strączkowe (np. fasola) z dyniowatymi (np. ogórkiem)
• kapusta, pomidor, szałwia, tymianek
• koper ogrodowy, ogórek, groch, cebula
• kapusta, szałwia, mięta, tymianek lekarski
• marchew,  szałwia, mięta, tymianek lekarski

 Warzywa, które nie lubią swojego sąsiedztwa to:

• sałata – pietruszka
• koper włoski – pomidor
• fasola karłowa – cebula
• pomidor – groch
• ogórek – pomidor, ziemniak
• groch – por
• ziemniaki – słonecznik
• ziemniaki – pomidor
• ziemniak – dyniowate
• kapusta – gorczyca
• pomidor z kapustnymi, ziemniakami i rzodkiewką
• marchew z kapustnymi

Magdalena Klessa-Kiec
główny specjalista ds. ogrodniczych OZ PZD w Poznaniu

Gdy mówimy: warto posadzić czarny bez na działce, wiele osób mów: nie, bo to siedlisko mszyc. Na wielu krzewach wiosną można zauważyć, zwłaszcza na młodych pędach, liczne ich kolonie. Ale bardzo łatwo można pozbyć się mszyc, po prostu zgniatając te szkodniki. A jeśli mamy wyższy od nas krzew, to zastosujmy rozcieńczony wyciąg z bzu czarnego abo wywar z łusek cebuli i mszyce zginą.

 Czarny bez wykazuje wiele właściwości prozdrowotnych: zwalcza gorączkę,  łagodzi kaszel i wzmacnia organizm. Najsilniejsze właściwości lecznicze mają kwiaty i owoce. A sezon na zbiór kwiatów bzu czarnego właśnie się rozpoczął.

 Baldachy zbieramy w suchy, słoneczny dzień. Muszą one być w pełni rozwinięte ale nie brązowe. Przeglądamy, czy nie ma w nich żadnych żyjątek i obieramy ze wszystkich drobnych pędów. Kwiaty rozkładamy np. na blaszce do pieczenia wyłożonej pergaminem i suszymy ale nie na pełnym słońcu. Po kilku dniach suszenia w mieszkaniu kwiaty dobrze przeschną. Można również suszyć je w piekarniku nagrzanym do 30 stopni Celsjusza (bez termoobiegu). Wysuszone kwiaty przekładamy do szczelnego i ciemnego pojemnika i wykorzystujemy w razie potrzeby.

 Ze świeżych kwiatów robimy sok, można też usmażyć całe baldachy w cieście naleśnikowym zrobionym na bazie cydru, wina musującego lub tradycyjnie, na wodzie. Pychotka!

 Kwiaty czarnego bzu zawierają dużo flawonoidów, kwasów fenolowych i organicznych, sterole, garbniki, triterpeny, sole mineralne i olejek. Substancje te  działają napotnie i przeciwgorączkowo, moczopędnie, uszczelniają ściany naczyń włosowatych, a także pomagają zwalczyć opryszczkę. Odwar z kwiatów ma działanie przeciwzapalne i można go stosować do płukania gardła i okładów przy zapaleniu spojówek.

 Czarny bez jest z natury trujący, ponieważ zawiera sambunigrynę – cyjanogenny glikozyd, który może prowadzić do zatruć. Ale zawierają go głównie niedojrzałe  owoce. Badania naukowców wykazały, że jeśli poddamy rozwinięte kwiaty i owoce obróbce termicznej, czarny bez jest bezpieczny.

Dla zdrowia:

Odwar z kwiatów czarnego bzu:

Łyżkę kwiatów (bez pędów) zalewamy szklanką zimnej wody i gotujemy na małym ogniu przez 5 minut. Odstawiamy na 15 minut, pod przykryciem i przecedzamy. Pijemy 2-3 razy dziennie po 1/3 szklanki, jako środek napotny, przeciwgorączkowy i moczopędny.

 Sok z kwiatów czarnego bzu:

40-50 w pełni rozwiniętych baldachów czyścimy: pędy wyrzucamy, a kwiaty zalewamy wrzącą wodą 1-1,2 l i odstawiamy na 24 godziny. Po tym czasie całość podgrzewamy, przecedzamy, a powstały płyn zagotowujemy z 0,6-1kg cukru i 2 łyżeczkami kwasku cytrynowego lub z sokiem z 5 cytryn. Gotujący się sok przelewamy do wyparzonych słoików lub butelek, zakręcamy i trzymamy pod kocem do wystygnięcia. Taki sok można dodać do herbaty lub rozcieńczyć z wodą i pić nie tylko w stanach przeziębienia.

 Na działce:

Z pędów bzu czarnego można zrobić wyciąg i podlewać nim grządki, aby pobudzić procesy glebowe. Można również zrobić gnojowicę i wlać ją do nor gryzoni. Do nor można również wkładać pędy z bzu czarnego. 

Bez czarny sadzimy dwa metry od granicy działki. Różne odmiany bzu uprawiamy na glebach żyznych, próchnicznych, o średniej wilgotności i pH 5,5-6,5. U odmian  o ciemnych liściach, na stanowiskach słonecznych liście są najciemniejsze, w półcieniu nabierają lekko zielony odcień. Odmiany pstre i te o jasnych liściach uprawiamy w półcieniu, żeby słonce ich nie przypiekło.

 Bez czarny (Sambucus nigra) forma wyjściowa dla odmian szczepionych, będzie rósł na każdej glebie, najlepiej na stanowisku słonecznym. Krzewu bzu uważane są za uciążliwy chwast, ale niesłusznie.

 Odmiany bzu czarnego:

– ‚Variegata’ – rośnie wolno, dorasta do 2-2,5 wysokości, liście są zielone, duże, do 30 cm długości, biało obrzeżone, po roztarciu silnie pachną. Zakwita w maju.

 – ‚Eva’ – rośnie wolno, dorasta do 2-2,5 wysokości, ma bardzo ozdobne, pierzaste, mocno powcinane, postrzępione, błyszczące, ciemnopurpurowe, liście, podobne do liści klonu palmowego. Kwiaty są różowe i pojawiają się na przełomie maja i czerwca.

 – ‚Madonna’ – rośnie wolniej niż inne odmiany, dorasta do 2-3 m wysokości, liście są duże, do 30 cm długości z brzegiem ząbkowanym, jasnozielonym z nieregularną, szeroką, białokremową obwódką, często zajmującą większą część, a nawet całą powierzchnię liścia. Roztarte liście wydzielają charakterystyczny ostry zapach. Zakwita w maju.

 – ‚Pulverulenta’ – o zwartym, gęstym, zaokrąglonym pokroju i wzniesionych pędach, rośnie wolno i dorasta do 2–3 m wysokości. Liście są delikatnie zielone z białymi plamami, które mogą zajmować większą część blaszki liściowej. Ta odmiana najlepiej rośnie w półcieniu. Kwitnie w czerwcu na biało.

 – ‚Black Beauty’ – liście i młode pędy są purpurowe, a kwiaty są różowe i pojawiają się końcem czerwca. Krzew dorasta do 3m wysokości, dobrze znosi cięcie.

 Jadwiga Brzozowska 

 OP PZD Rzeszów

Od poprzedniej informacji o tunelu na działce mija właśnie miesiąc. Jakie prace zostały wykonane i jak wzrastają rośliny?

Pomidory i ogórki prowadzone są na sznurkach podwiązanych do drutów biegnących do żyłki rozciągniętej górą wzdłuż tunelu. Pomidory są pęsowane (oznacza to usuwanie pędów wyrastających w kątach liści – dwa razy w tygodniu) i prowadzone na jeden pęd.

Papryka i oberżyna zaś prowadzone są przy palikach. W papryce usuwa się pąki kwiatowe znajdujące się w kątach rozgałęzień pędów – zabieg ten zalecany jest do prawidłowego rozwoju i wzrostu papryki. Pomidory, papryka i oberżyna zasilane są co 7- 10 dni gnojówką z pokrzyw, naprzemiennie z roztworem Plantonu (do pomidorów i papryki). Ogórki natomiast zasilamy roztworem gnojówki z pokrzyw raz w tygodniu.

Pomidory obecnie kwitną na poziomie 1-2 gron, ogórki właśnie zaczęły plonowanie, a najwolniej rośnie oberżyna. Przy uprawie pomidorów najważniejsze jest obecnie to, aby kwiaty zostały zapylone i zawiązały owoce. Należy dbać o odpowiednią temperaturę w tunelu – nie może być zbyt wysoka, trzeba również intensywnie go wietrzyć. Zalecane jest też potrząsanie drutami, do których podwiązane są rośliny lub zanurzanie ich kwiatów w roztworze Betoksonu.

Poniżej przedstawiamy odmiany, które uprawiane są z powodzeniem od kilku lat, sprawdzone pod względem wysokiego plonowania i przede wszystkim walorów smakowych w konsumpcji i na przetwory.

Odmiany papryki:

– Dumas – pomidorowa, wczesna o bardzo grubych ściankach owoców;

– Kubista F- 1 – owoce pomarańczowe, kwadratowe o wadze ok. 190 g;

– Yolo Wonder – typ blok owoc o masie ok. 250 g.

Odmiany pomidorów:

– Cornabel F 1 – odmiana pod osłony, owoc w typie wydłużonej papryki, mięsisty i smaczny;

– Big Mama – wygląd owocu to duża śliwka, jest smaczny, idealny do krojenia w plasterki;

– VP1 F1 Pink King – owoc okrągły, malinowy, bardzo smaczny;

– Corazon – owoc kształtu sakiewkowatego, mięsisty, smaczny, bardzo plenny;

– pomidory koktajlowe po 1 sztuce Black Cherry i Tutti Frutti.

Odmiany ogórków:

– ogórki Saladin F1 długi sałatkowy;

– Brawo F1 – odpowiednie na ogórki małosolne, do bieżącej konsumpcji, jest bardzo plenny.

Odmiana oberżyny:

– oberżyna – Avan F1

Edward Galus

Prezes Okręgu Świętokrzyskiego

PZD w Kielcach

Brunatna zgnilizna drzew pestkowych poraża wiśnie, czereśnie, śliwy oraz brzoskwinie i morele. Chorobę wywołują grzyby: Monilinia laxa i Monilinia fructigena, które porażają kwiaty, pędy oraz owoce. Na wiśniach, zazwyczaj zauważamy zakażane pędy, z nekrozą kory i zasychającymi, przygiętymi końcami. Na pozostałych drzewach chorują owoce. Jednak najpierw porażane są kwiaty, które brunatnieją, zamierają i zazwyczaj pozostają na drzewie do jesieni. Na zainfekowanych owocach, pojawiają się brunatne plamy, na których tworzy się popielatoszary nalot zarodników. Owoce gniją, ulegają deformacji, zasychają i część z nich opada.

 Choroba bardzo szybko rozwija się przy wysokiej wilgotności powietrza i w  temperaturze 20–25°C. Nie leczona, nie ustępuje.

 Zapobieganie:

• podczas deszczowej wiosny trzeba stosować wywar, wyciąg, napar lub gnojówkę z chrzanu bez rozcieńczenia; wyciąg z krwawnika pospolitego rozcieńczony 1:10 albo wywar z krwawnika bez rozcieńczenia
• przy pierwszych objawach należy wycinać porażone pędy z 15 cm zapasem zdrowej tkanki
• i koniecznie trzeba zbierać i utylizować opadłe owoce i liście. Nie można dopuścić do pozostania tzw. mumii.

 Zwalczanie:

• przy pierwszych zauważonych objawach można zastosować: Miedzian Extra 350 SC 50 WP, Topsin M 500 SC, Switch 62,5 WG lub Kaptan Plus 71,5 WP
• koniecznie należy zwalczać szkodniki kory oraz mszyce, przenoszące choroby.

• Jeżeli w ubiegłych latach monilioza wystąpiła w dużym nasileniu, to koniecznością staje się stosowanie wiosennych oprysków w początkowej fazie kwitnienia oraz w pełni kwitnienia. Dodatkowo, śliwy pryskamy na około 4 tygodnie przed zbiorem owoców, szczególnie jeżeli występowały silne deszcze.

   

   

  Jadwiga Brzozowska

  OP PZD Rzeszów

Późnowiosenne przymrozki narobiły sporo szkód w działkowych uprawach. Część działkowców zdecydowała się usunąć ścięte przez mróz pomidory i posadzić nowe. Jako Instruktorzy SSI namawiamy ich do tego, aby nie wyrzucali pomidorów do pojemników na odpady tylko na kompostownik, ponieważ są to zdrowe rośliny.

 Jednocześnie uczulamy działkowców, aby nie wyrzucali odpadów roślinnych do kontenerów, ponieważ muszą one trafić na kompostownik, zgodnie z Regulaminem ROD. Przypominamy działkowcom, że za złą segregację odpadów grożą kary finansowe.

 Wykonując nasadzenia zastępcze trzeba pamiętać o dobrym sąsiedztwie roślin: do marchewki można dosadzić cebulę lub fasolę karłową, do pomidorów – selery  czosnek, bazylię, sałatę albo wysiać wczesną karotkę. Grządki z warzywami warto obsadzić aksamitką, która przyciąga do siebie nicienie, przez co nie atakują one uprawianych warzyw.

 Opryskujmy uprawiane rośliny rozcieńczoną 1:10 gnojowicą z pokrzywy. Dzięki temu wzmocnią się. Można już nastawić gnojowicę ze skrzypu, którą po rozcieńczeniu 1:5 można opryskać wszystkie rośliny, aby nie chorowały.

 Warto zebrać piołun i albo rozsypać listki po grządce albo zrobić wyciąg z ziela. Piołunowa gorycz odstraszy ślimaki, a jeśli wlejemy wyciąg do norek, to na jakiś czas odejdą z działki nornice i krety.

 Wyciągiem z czosnku rozcieńczonym 1:1 lub wyciągiem z łusek cebuli można opryskać mszyce na uprawianych warzywach. Szczególnie trzeba zadbać o koper, ponieważ już skręcają się listki – właśnie przez żerowanie mszyc. Owady te można potraktować opryskiem z płynu do mycia naczyń: 1 łyżeczka na 1 litr wody.

 Mamy zimną i wilgotną wiosnę, dlatego trzeba obserwować posadzone pomidory. Jeśli tylko pojawią się pierwsze objawy zarazy ziemniaczanej warto opryskać je drożdżami: pół kostki (50g) na 8 litrów wody. Po dokładnym rozpuszczeniu pryskamy pomidory, a także ogórki zapobiegawczo na choroby grzybowe.

Edward Nowak – Instruktor Krajowy SSI

Stanisław Surowiec – Instruktor Okręgowy SSI

w Okręgu Podkarpackim PZD